Ακολουθεί άρθρο – επιστολή του κοινωνιολόγου Αθανασίου Παπαμιχάλη.
Οδεύουμε σταδιακά προς τις αυτοδιοικητικές εκλογές του Οκτωβρίου. Οι συζητήσεις και οι αντιπαραθέσεις εντείνονται. Αντικείμενο συζήτησης αποτελεί συχνά η πολυπόθητη «αλλαγή νοοτροπίας» ως προϋπόθεση προόδου των τοπικών κοινωνιών αλλά και πιο αποτελεσματικής πολιτικής διοίκησης των κρατικών οργανισμών (Δήμοι, Περιφέρειες, προφανώς και του κεντρικού κράτους).
Ένα από τα κορυφαία ζητήματα παθογένειας της πολιτικής λειτουργίας της κοινωνίας μας είναι οι πελατειακές σχέσεις, το «ρουσφέτι». Διαβάζουμε στο βιβλίο Κοινωνιολογίας της Γ’ Λυκείου:
«Αυτού του είδους οι πρακτικές ενισχύουν την αλλοτρίωση των πολιτών και δε συνάδουν με τη λογική ενός σύγχρονου ορθολογικού κράτους δικαίου, που οφείλει να υπηρετεί όλους τους πολίτες». Και σε ένα παράθεμα του ίδιου βιβλίου, ο καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης Σ. Μπάλιας γράφει: «… το ρουσφέτι ισοδυναμεί με την καταπάτηση θεμελιωδών αρχών του ισχύοντος δημοκρατικού Συντάγματος όπως είναι η ισονομία και η απορρέουσα από αυτήν ίση πρόσβαση όλων των πολιτών στα δημόσια αξιώματα. Ισοδυναμεί δηλαδή με παράνομη κατανομή εξουσίας και καταπάτηση δικαιωμάτων και ως εκ τούτου με ιδιοποίηση του δημόσιου αγαθού από άτομα η ομάδες που κατέχουν θέσεις ισχύος…».
Καταλαβαίνει εύκολα ο καθένας μας τη σημασία των παραπάνω, είτε σε επίπεδο εθνικό, είτε σε τοπικό/δημοτικό. Σε τι συνθήκες υποτέλειας, εκμαυλισμού των συνειδήσεων και ανηθικότητας διεξάγεται συχνά (και όχι πάντα) το πολιτικό παιχνίδι των κυβερνώντων έναντι των κυβερνωμένων, των κυρίαρχων πολιτικών ελίτ έναντι της αδύναμης πολιτικά πλειοψηφίας των πολιτών;
Εδώ κι αν απαιτείται αλλαγή νοοτροπίας!
Κάποτε πρέπει να μιλήσουμε για όλα αυτά! Δεν μπορεί να θυσιάζονται όλα στον βωμό της κατάκτησης και νομής της εξουσίας με δόλιο τρόπο. Για ένα κομμάτι ψωμί δεν μπορεί το 2023 ο πολίτης να γίνεται υποχείριο της εξουσίας! Δεν γίνεται ακόμα, ένα δίκαιο αίτημα του πολίτη να μετατρέπεται από τις πολιτικές διοικήσεις σε αντικείμενο συναλλαγής, σε «χάρη» έναντι μικροπολιτικής εκμετάλλευσης. Και ο πολίτης, από αυτόνομο κύτταρο της πολιτικής ζωής με δικαιώματα και υποχρεώσεις, να μετατρέπεται σε «πελάτη» πολιτικών μαγαζιών! Οι παρεχόμενες δημόσιες υπηρεσίες (μια συντήρηση δρόμου, μια επισκευή βλάβης σε δημόσιο χώρο, μια θέση εργασίας – πχ. κοινωφελούς εργασίας – δεν είναι εμπορεύματα, είναι υποχρέωση των κρατικών οργανισμών να παρέχονται (όταν πρέπει) δωρεάν και χωρίς αντάλλαγμα, ως οφείλουν εκ του ρόλου τους.
Γιατί τελικά, η αποστροφή και η απαξία προς την πολιτική έχει δομικά κοινωνικά και πολιτικά αίτια. Να τα αναδείξουμε και να σπάσουμε κατεστημένες πρακτικές αν θέλουμε μια πορεία προς την πρόοδο.
Κάποιοι, το ξέρω, θα πουν: «βρωμάει ρε φίλε, δεν ασχολούμαι…» εκφράζοντας (δικαιολογημένα εν μέρει) την άρνησή τους προς το πολιτικό σύστημα και την ενασχόλησή τους με τα κοινά.
Μήπως να ξαναβρούμε το νόημα του πολίτη και της πολιτείας;
«Ο μεγαλύτερος ίσως φιλόσοφος όλων των εποχών, ο Αριστοτέλης, έθεσε τις βάσεις μιας επιστημονικής θεώρησης της πολιτικής, χρησιμοποιώντας τον καθαρό λογισμό και την εμπειρική παρατήρηση με σκοπό την ανεύρεση της ιδανικής πολιτείας. Η ετυμολογία της λέξης «πολιτική» από την «πόλη» σημαίνει ότι η πολιτική αφορούσε όλες ανεξαιρέτως τις δραστηριότητες που είχαν σχέση με την πόλη, δηλαδή με την κοινωνική συμβίωση, καθώς «κάθε πόλη αποτελεί κοινωνία» (Πολιτικά, 1251a). Η αυτοπραγμάτωση του ανθρώπου προϋπέθετε και απαιτούσε τη δυνατότητά του να σκέπτεται και να πράττει ως «πολίτης», δηλαδή ως άτομο που μεριμνά για τις τύχες της πόλης.
Προσδιορίζει τον άνθρωπο ως «φύσει πολιτικόν ζώον» (Πολιτικά 1253a) και θεωρεί την πόλη «φύσει πρότερον» του ατόμου, υποδεικνύοντας έτσι όχι μόνο το έμφυτο της ανθρώπινης κοινωνικότητας, αλλά πολύ σημαντικά, και ταυτόχρονα, ότι η πραγμάτωση της ανθρώπινης φύσης προϋποθέτει την συμμετοχή του ατόμου στην «Πολιτεία»! Σε τελική ανάλυση, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, η πολιτική στοχεύει στη διαμόρφωση και καλλιέργεια του ανθρώπινου χαρακτήρα και αποβλέπει στην ευδαιμονία των μελών της πόλης!» (Πολιτική Κοινωνιολογία, Μ. Σεραφετινίδου)
Όπως παρατηρεί ο Έλληνας πολιτικός φιλόσοφος Κ. Καστοριάδης:
«Η δημιουργία από τους Έλληνες της πολιτικής και της φιλοσοφίας είναι η πρώτη ιστορική ανάδυση του προτάγματος της ατομικής και συλλογικής αυτονομίας… Γιατί μιλάω για αυτονομία; Ας σκεφτούμε την ετυμολογία της λέξης: αυτός-νόμος, δίνω στον εαυτό μου τους νόμους μου… Πως μπορώ να πω ότι είμαι αυτόνομος όταν ζω σε μια κοινωνία; Μπορώ να το πω σε μια και μόνο περίπτωση: Εάν μπορώ να πω… ότι αυτός ο νόμος είναι επίσης δικός μου. Δεν είναι απαραίτητο να επιδοκιμάζω το περιεχόμενό του. Αρκεί να μου έχει δοθεί η πραγματική δυνατότητα ενεργού συμμετοχής στην διαμόρφωση και στην λειτουργία του νόμου…» (Κ.Κ., 1990, 37-43).
Σε άλλο σημείο μας λέει: «Το καινούργιο νόημα που πρέπει να δώσουμε στην τόσο εξευτελισμένη λέξη πολιτική, είναι ότι η πολιτική δεν είναι αγώνας για την εξουσία μέσα στους δοσμένους θεσμούς… είναι αγώνας για την μετατροπή της σχέσης της κοινωνίας προς τους θεσμούς της, για την εγκαθίδρυση μιας κατάστασης, μέσα στην οποία ο κοινωνικός άνθρωπος μπορεί και θέλει να βλέπει τους θεσμούς που ρυθμίζουν τη ζωή του, σαν τα δικά του συλλογικά δημιουργήματα. Επομένως, να θέλει, να τους μετατρέπει κάθε φορά που αισθάνεται την ανάγκη ή την επιθυμία … όχι για να μπορεί ο καθένας να κάνει ότι θέλει, αλλά για να μπορεί πάντοτε το κοινωνικό σύνολο να μεταβάλλει τους κανόνες κάτω από τους οποίους ζει, γνωρίζοντας ότι αυτοί οι κανόνες δεν πηγάζουν ούτε από τη θέληση του Θεού, ούτε από τη φύση των πραγμάτων, ούτε από το Λόγο της Ιστορίας, αλλά από τον ίδιο…» (Κ.Κ., 1985 59-60)
Αυτές οι φιλοσοφικές και πολιτικές θέσεις, όπως και άλλες αντίστοιχες μεγάλων διανοητών, επηρέασαν βαθύτατα την Επιστήμη και την Πολιτική σκέψη παγκοσμίως. Δεν αποτέλεσαν όμως οδηγό της εφαρμοσμένης πολιτικής, ούτε εδώ ούτε διεθνώς απ’ ότι φαίνεται… Υπάρχουν όμως ως δεξαμενές σκέψης και ιδεών και μας καλούν πάντα προς αξιοποίηση…!
Σε επόμενο δημοσίευμα θα επιχειρήσω να προτείνω μια αλλαγή διοικητικής κουλτούρας σε τοπικό επίπεδο αυτοδιοίκησης, μια άλλη σχέση διοικούντων και διοικουμένων, πολιτών και αιρετών. Με το σκεπτικό «πολίτες κάθε μέρα» και την εφαρμογή των καλών πρακτικών της σύγχρονης ψηφιακής τεχνολογίας μπορούμε να αφήσουμε πίσω τις αναχρονιστικές πρακτικές και να περάσουμε σε εποχές άμεσης δημοκρατίας, διαφάνειας, αποτελεσματικής διοίκησης και προόδου.
Αθανάσιος Ι. Παπαμιχάλης
κοινωνιολόγος
