Θα ήθελα να καταθέσω μερικές σκέψεις εξ’ αφορμής των προγραμματισμένων σημερινών κινητοποιήσεων σε μεγάλες πόλεις της Ελλάδας. Θα προσπαθήσω εντελώς πρόχειρα να σκιαγραφήσω πρώτα ορισμένα προβλήματα που ενυπάρχουν σε αυτήν την αυθόρμητη και μαζική(?) εκδήλωση δυσαρέσκειας αλλά και τις προοπτικές που η ίδια μπορεί να δημιουργήσει.
Κίνδυνοι:
Η διαφαινόμενη μαζικότητα των συγκεντρώσεων συνεπάγεται την συμμετοχή ετερόκλητων κοινωνικών ομάδων. Η ετερότητα αυτή σημαίνει ετερότητα πολιτικών στοχεύσεων. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε εύκολα να οδηγήσει σε καταστάσεις, από σταδιακή αποσύνθεση των εκδηλώσεων ελέω απογοήτευσης πολλών όσων αφορά τις επιδιώξεις, μέχρι συγκρούσεις μεταξύ των επιμέρους ιδεολογικών συνισταμένων που θα τις αποτελούν (κακά τα ψέματα κανείς μας δεν θα είναι εκεί απόψε tabula rasa όσων αφορά τα πολιτικά του πιστεύω), κάτι που θα γλύτωνε από ενδεχόμενα προβλήματα την κεντρική εξουσία και τους κοινωνικο-οικονομικούς της συμμάχους.
Για να γίνουν τα παραπάνω πιο σαφή: για να αρθρωθεί ένα κίνημα πρέπει να υπάρχει ένα σώμα ανθρώπων στο οποίο να ισχύει ένα ελάχιστο επίπεδο συμφωνίας, εσωτερικής συνοχής και αλληλεγγύης. Εν προκειμένω η συμφωνία υπάρχει σε όσους θα μπουν στον κόπο να συμμετέχουν σήμερα στις συγκεντρώσεις αλλά αυτή βασίζεται σε μια άρνηση, στην άρνηση των επιλογών του πολιτικού κατεστημένου. Η άρνηση είναι η βασική προϋπόθεση για την αυτοσυνείδηση κάποιας κοινωνικής ομάδας καθώς πάνω σε αυτήν διαμορφώνει την ταυτότητά της (άρνηση των δούλων απέναντι στους αφέντες, άρνηση στην εκμετάλλευση της μισθωτής εργασίας από το κεφάλαιο, άρνηση των γυναικών στην καταπίεσή τους από τους άνδρες κτλ.). Για να υπάρξει όμως συνέχεια για μια θετική διεκδίκηση πρέπει να βρεθούν τα αιτήματα εκείνα που θα συσπειρώσουν κόσμο αποφασισμένο να αγωνιστεί γι’ αυτά. Σε αυτή την περίπτωση με το ετερόκλητο πλήθος πρέπει να βρεθεί ένα μίνιμουμ καθολικών αιτημάτων. Ποια μπορεί να είναι αυτά όταν δεν θα υπάρχει ένα επαναστατικό υποκείμενο σαφώς ορισμένο (π.χ. εργατική τάξη) αλλά ένα μωσαϊκό από εργατικά και αστικά στρώματα με διαφορετική ιεράρχηση αξιών και κοινωνικών στόχων (π.χ. ταξική ή εθνική δικαίωση);
Καθώς οι κινητοποιήσεις θα πραγματοποιηθούν σε διαφορετικές περιοχές της χώρας, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της τοπικής οικονομίας και των κοινωνικών συνθηκών μπορεί να οδηγήσουν σε διάσταση μεταξύ των οριζόντων που θα τεθούν στις διάφορες πόλεις.
Η μαζικότητα μπορεί να αποτελέσει πολύ καλή ευκαιρία για την επιχείρηση προβοκάτσιας άμεσα από το κράτος (αστυνομία) ή έμμεσα με την χρησιμοποίηση παρακρατικών ομάδων. Συνεπώς με κάποιο τρόπο οι συγκεντρώσεις θα πρέπει να είναι έτοιμες να επιδείξουν αντανακλαστικά κατάλληλα σε μια τέτοια περίπτωση, πράγμα πολύ δύσκολο όταν δεν υπάρχει κεντρικός συντονισμός.
Τέλος αν το κίνημα επιβιώσει τις πρώτες ημέρες και γενικευθεί, ίσως διάφορες ομάδες προσπαθήσουν να αποκτήσουν πρωταγωνιστικό ρόλο μέσα σε αυτό, με προοπτική την μελλοντική κεφαλαιοποίηση της δράσης τους σε ένα νέο πολιτικό τοπίο (κάτι τέτοιο συνέβη τον Μάη του 68’ στην Γαλλία ή στην μεταπολιτευτική Ελλάδα).
Προοπτικές:
Ευρεία συμμετοχή πολιτών και αποφυγή παρατράγουδων ή εσωτερικών συγκρούσεων μπορεί να δημιουργήσουν ένα προηγούμενο αντίδρασης. Στη συλλογική συνείδηση θα καταγραφεί η νομιμοποίηση αυτής της μορφή πάλης όσο οι πολιτικές που εφαρμόζονται πλήττουν τόσο μεγάλο μέρους του λαϊκού σώματος. Θα είναι μια από τις σπάνιες φορές που η κοινωνία δημιουργεί η ίδια μια διαδικασία, παρακάμπτοντας τους κατεστημένους θεσμούς (κράτος, αστική δικαιοσύνη, εκκλησία κλπ.).
Η απουσία ενός κεντρικού συντονιστικού μηχανισμού (οργάνωση, κόμμα) φαινομενικά αποτελεί μειονέκτημα στην προσπάθεια άρθρωσης της αντίδρασης σε γενικευμένο κίνημα. Από την άλλη όμως αυτό είναι δυνατόν να αποτελέσει το συγκριτικό πλεονέκτημα αυτής της ιστορικής διαδικασίας απέναντι σε παρελθοντικές, όπου τέτοιοι μηχανισμοί δεν έδιναν την δυνατότητα έκφρασης στους συμμετέχοντες παρά τους έδιναν στην καλύτερη περίπτωση το ρόλο του υπάκουου οπαδού. Δεν θα υπάρχει ο διαχωρισμός μεταξύ φωτισμένων γραφειοκρατών διανοουμένων και πόπολου που απλά εκτελεί (διαχωρισμός κομματικής ελίτ-κοινωνίας που ίσχυε στα σοσιαλιστικά καθεστώτα και συνεχίζει να ισχύει στα κομμουνιστικά κόμματα).
Χαρακτηριστικό γνώρισμα της ιστορίας αποτελεί το ‘‘γίγνεσθαι’’ και όχι το ‘‘είναι’’. Δεν υπάρχουν αξεπέραστοι σιδερένιοι ιστορικοί νόμοι, αντίθετα στην ιστορία υπάρχει ο άνθρωπος δημιουργός (ποιητής). Αυτή η ποιητική διάσταση είναι που πρέπει να «ανακαλυφθεί» από τα άτομα, η δυνατότητα της δημιουργίας των ατομικών όρων ύπαρξής τους μέσα από συλλογικές διαδικασίες. Γι’ αυτό πέρα από τις πολιτιστικές παρεμβάσεις που ετοιμάζονται για τις συγκεντρώσεις, πρέπει οπωσδήποτε να δημιουργηθούν πλαίσια διαλόγου, να μιλήσουμε μεταξύ μας δείχνοντας σεβασμό στις απόψεις των άλλων (βέβαια δεν μπορείς να επιδείξεις σεβασμό σε απόψεις που υποστηρίζουν την κατάργηση του δικού σου δικαιώματος στην άποψη). Η απουσία κεντρικής πολιτικής πλατφόρμας, συνεπώς και συγκεκριμένης πολιτικής στόχευσης μπορεί να ξεπεραστεί και μάλιστα με απόλυτο τρόπο δια των πολιτικών ζυμώσεων που θα πραγματοποιηθούν μέσα από τέτοιες διαδικασίες. Όπως προανέφερα όλοι έχουμε τις πολιτικές μας πεποιθήσεις. Το στοίχημα είναι μέσα από άμεση διαβούλευση όπου ο καθένας θα έχει δικαίωμα έκφρασης, να ορισθεί ένα μίνιμουμ επιδιώξεων που θα επιτρέψει την δημιουργία αλληλεγγύης μεταξύ των μελών του κινήματος. Η διαδικασία αυτής της διαμόρφωσης του πολιτικού ορίζοντα μπορεί να είναι χρονοβόρα αλλά το βασικό διακύβευμα σε πρώτο επίπεδο είναι η καθιέρωση αυτού του πλαισίου διαλόγου.
Η κατανόηση της σημασίας και της αξίας της συμμετοχής των ανθρώπων σε αυτές τις θεσμογόνες περιστάσεις θα δώσουν μια καινούρια προοπτική στα ίδια τα άτομα. Τα μέλη της κοινωνίας θα δουν την δυνατότητα συλλογικής παρέμβασης και διαμόρφωσης των κανόνων που διέπουν την καθημερινή τους ζωή, πράγμα που θα τα οδηγήσει στον αναστοχασμό πάνω στις ίδιες τις κοινωνικές διαδικασίες που υπάρχουν σήμερα και τον ελάχιστο ρόλο που διαδραματίζουν τα ίδια σε αυτές ή την συνειδητοποίηση της έλλειψης εποπτείας κατά τη λειτουργία τους (κοινωνική αλλοτρίωση). Θα αρχίσει να γίνεται αντιληπτό ότι οι κανόνες που ρυθμίζουν την κοινωνική μας ύπαρξη δεν έρχονται έξω από την κοινωνία (ετερονομία) αλλά μέσα από αυτήν (από εμάς) και αφού λειτουργούν στην βάση της αποδοχής ή της ανοχής μας, οι κανόνες αυτοί μπορούν να αλλάξουν μέσα από ζωντανές και άμεσες συλλογικές διαδικασίες που θα πάρουν τη θέση αποστεωμένων και μεροληπτικών θεσμικών πλεγμάτων.
Το ζητούμενο σε πρώτο επίπεδο είναι να ανακτήσουμε κάτι που ο κοινωνικο-οικονομικός κατακερματισμός στέρησε από τα μέλη της κοινωνίας: το κοινωνικό κεφάλαιο (αλληλεγγύη). Αυτό θα μας δείξει πως οι συστημικές δομές δεν είναι δυνατόν να λειτουργήσουν χωρίς εμάς. Η απομάγευση των κοινωνικών θεσμών (θεολογική ή φυσικοποιημένη σύλληψή τους) θα μας δώσει μια νέα κοινωνική προοπτική: αυτήν της δυνατότητας ΑΥΤΟΘΕΣΜΙΣΗΣ και της επίτευξης της ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ.
Απόψε ξεκινά ένα μεγάλο πείραμα για την νεοελληνική κοινωνία. Στο διαμορφωμένο παγκόσμιο αλλά και εγχώριο περιβάλλον οι πιθανότητες είναι δραματικά εναντίον μας. Δεν χρειάζεται όμως να αγχωνόμαστε σαν να υπάρχει ένας περιορισμένος χρονικός ορίζοντας. Ας ανοίξουμε μια διαδικασία που μπορεί κάποια στιγμή να δικαιωθεί ιστορικά. Ας δημιουργήσουμε ένα προηγούμενο που θα εμπνέει σταδιακά όλο και περισσότερο κόσμο, στην Ελλάδα αλλά και παγκοσμίως δημιουργώντας διεθνείς προοπτικές. Ας αποτελέσει η σημερινή μέρα ένα μνημείο αντίστασης για όλα αυτά που καταπιέζουν τη ζωή μας από τη μέρα που γεννιόμαστε. Ας αφήσουμε για λίγο τις ατομικές επιδιώξεις που είναι και στοιχεία της καταπίεσης που υφιστάμεθα (σπουδές, καριέρα, κατανάλωση) και ας στρέψουμε έστω για λίγο το βλέμμα προς την κοινωνική αυτοδιάθεση.
‘‘Ο άνθρωπος γεννήθηκε ελεύθερος και παντού είναι αλυσοδεμένος’’ (Ζαν Ζακ Ρουσσώ)
