Στην αρχαία ελληνική μυθολογία ο Φόβος (ο οποίος αποτελούσε ενσάρκωση του τρόμου) αναφέρεται ως γιος του Άρη και της Αφροδίτης. Μαζί με τον αδελφό του το Δείμο (που ενσάρκωνε τη φρίκη) συνόδευαν τον πατέρα τους στον πόλεμο, ως ηνίοχοι του. Οι αρχαίοι Έλληνες απέδωσαν στο Φόβο θεϊκή υπόσταση, έχοντας αντιληφθεί πόσο ευάλωτος είναι ο ανθρώπινος ψυχισμός σε αυτόν. Ο φόβος αποτελεί ένα πολύ βασικό και αρχέγονο συναίσθημα, το οποίο εκδηλώνεται ως φυσιολογική αντίδραση σε συγκεκριμένα ερεθίσματα, όταν ο άνθρωπος εκτεθεί (έστω και φαντασιωσικά) σε καταστάσεις που απειλούν την υγεία του, τη ζωή του , την ασφάλεια του, την κοινωνική του θέση , την περιουσία του ή οτιδήποτε άλλο θεωρεί ο κάθε άνθρωπος πολύτιμο.
Οι ανθρώπινες κοινωνίες δημιουργήθηκαν εξαιτίας του φόβου. Η ανάγκη των ανθρώπων για προστασία και ασφάλεια απέναντι σε ακραία φυσικά φαινόμενα και άλλους πιθανούς κινδύνους (π.χ. θηρευτές κτλ), η ανάγκη για τη διαμόρφωση ενός ασφαλούς περιβάλλοντος διαβίωσης, εξανάγκασε τους ανθρώπους να καταφύγουν σε μια στρατηγική επιβίωσης που οι ηθολόγοι (επιστήμονες που μελετούν τη συμπεριφορά των ζώων) περιγράφουν ως «ασφάλεια των αριθμών», με άλλα λόγια οδήγησε στη συγκρότηση ομάδων και εν συνεχεία στη δημιουργία οργανωμένων κοινωνιών.
Επομένως, ο φόβος φαίνεται να βρίσκεται, ευθύς εξαρχής, στον πυρήνα της κοινωνικής μας οργάνωσης. Ο Άγγλος φιλόσοφος του 16ου αιώνα Thomas Hobbes θεωρούσε το φόβο προϋπόθεση για την ύπαρξη των πολιτισμένων κοινωνιών. Ο Hobbes υποστήριζε μάλιστα, ότι ο άνθρωπος εξαιτίας του φόβου για τη ζωή του, έφτανε στο σημείο να ανταλλάξει εκούσια την ελευθερία του, με την ασφάλεια που του εξασφάλιζε η υποταγή σε ένα ηγεμόνα. Βεβαίως, ο φόβος ή καλύτερα οι φόβοι των ανθρώπων, δεν παρέμειναν ίδιοι κατά τη διάρκεια της εξέλιξης του ανθρώπινου πολιτισμού. Ο δυτικός κόσμος μετά το 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο, ευτύχησε να ζήσει μια εποχή ευημερίας, η οποία έκανε τους ανθρώπους να νοιώσουν πιο βέβαιοι για τις ζωές τους. Από την άλλη πάλι, αυτό το αίσθημα ασφάλειας και βεβαιότητας, ήταν συνάρτηση πολύ περισσότερων παραγόντων σε σχέση με το παρελθόν, με αποτέλεσμα να παρατηρείται το παράδοξο φαινόμενο, η προσπάθεια των ανθρώπων να ζήσουν με ασφάλεια να επιτυγχάνεται -όταν και αν επιτυγχάνεται – μέσα από μια διαρκή ανασφάλεια και ένα αίσθημα συνεχούς φόβου.
Στην εποχή μας, η επιρροή του φόβου στην καθημερινότητα των ανθρώπων είναι πλέον τόσο μεγάλη , που αρκετοί κοινωνικοί επιστήμονες θεωρούν ότι ο φόβος έχει πάψει να συνδέεται με συγκεκριμένα ερεθίσματα, με αποτέλεσμα να έχει αυτονομηθεί πλήρως. Ζούμε, κατά κάποιον τρόπο, στον «πολιτισμό του φόβου». Στον 21ο αιώνα ο φόβος φαίνεται να βρίσκεται παντού, είναι ασύμμετρος, απρόβλεπτος και ωμός. Απειλεί τον άνθρωπο σε πάρα πολλά επίπεδα, τόσο φυσικά όσο και ψυχικά-υπαρξιακά, τόσο έμπρακτα όσο και συμβολικά. Κι αυτό έχει τεράστιο αντίκτυπο στο πως οι άνθρωποι βλέπουμε, εκτιμούμε και αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό τους, έχει αντίκτυπο στις κοινωνικές μας σχέσεις, έχει αντίκτυπο στο πως ζούμε και τελικά έχει αντίκτυπο στην πολιτική μας συμπεριφορά.
Είναι βέβαιο ότι όσο πλησιάζουν οι εκλογές, ο φόβος, η εκμετάλλευση του φόβου για την ακρίβεια, θα αποτελέσει αντικείμενο και στόχο του πολιτικού marketing και της κυρίαρχης συστημικής προπαγάνδας. Απέναντι σε αυτή την κατάσταση θα βρεθεί ένας λαός ταλαιπωρημένος, ψυχικά εξουθενωμένος και με καταρρακωμένο ηθικό, ένας λαός που βιώνει μια μαζική κατάθλιψη. Η προπαγάνδα θα επιδιώξει να εκμεταλλευτεί τις ανασφάλειες και τις αμφιβολίες των πολιτών, θα επιδιώξει να τους φοβίσει και να τους τρομοκρατήσει. Οι προειδοποιήσεις για τα δεινά που θα προκύψουν, αν οι πολίτες δεν επιλέξουν να ψηφίσουν με «σύνεση», αν δεν υπακούσουν στις αξιώσεις των αγορών και της τρόικα, αν δεν υποταχθούν στη «κανονική» ροή των πραγμάτων, αν τολμήσουν να εναντιωθούν στις βουλές των ισχυρών, θα κλιμακώνονται μέρα με την ημέρα. Η φυσιολογική αντίδραση των ανθρώπων στο φόβο περιλαμβάνει τη φυγή , τη μάχη ή τη συμπεριφορική αναστολή. Η προπαγάνδα θα στοχεύσει είτε στη φυγή είτε στην αναστολή, δηλαδή στην αδράνεια. Θα προσπαθήσει να περιορίσει κάθε πιθανότητα ή δυνατότητα εναντίωσης στην προβλεπόμενη «κανονικότητα» , κάθε διάθεση μάχης ή αντίστασης , θα προσπαθήσει να πνίξει κάθε προσπάθεια αμφισβήτησης, κάθε προσπάθεια άρθρωσης εναλλακτικού πολιτικού λόγου, μέσα σε ένα καταστροφολογικό ορυμαγδό κραυγών και απειλών.
Υπό αυτά τα δεδομένα γίνεται ξεκάθαρο ότι οι επερχόμενες εκλογές είναι οι σημαντικότερες εκλογές μετά την μεταπολίτευση. Το αποτέλεσμα τους θα καθορίσει όχι μόνο την πολιτική κατεύθυνση προς την οποία θα κινηθεί η χώρα μας αλλά και την ίδια την εικόνα του εαυτού μας. Αν έχουμε χάσει κάθε διάθεση να αγωνιστούμε , αν έχουμε πάψει να πιστεύουμε στους εαυτούς μας, αν έχουμε καταντήσει υποχείρια και μαριονέττες του φόβου μας, αν έχουμε αποδεχτεί ότι πρέπει να φοβόμαστε τα πάντα –και κυρίως τον ίδιο μας το φόβο- όπως μας προτρέπει η συστημική προπαγάνδα, τότε όλα είναι μάταια, γιατί έχουμε ήδη αυτοκαταργηθεί ως ελεύθεροι άνθρωποι. Αν νικήσουμε όμως το φόβο μας και διεκδικήσουμε το δικαίωμα μας να ζήσουμε με αξιοπρέπεια, τότε όλα είναι δυνατά γιατί όπως είχε πει και ο Roosevelt «το μόνο που έχουμε να φοβηθούμε είναι τον ίδιο μας το φόβο».
* Ο Δημήτρης Αγιομυργιαννάκης είναι Ψυχίατρος και Μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής της Οργάνωσης Μελών ΣΥΡΙΖΑ Μεγάρων
