Από το συναισθηματικό θάνατο στην απόπειρα αυτοκτονίας και ανθρωποκτονία

Το ζήτημα του πνιγμού του 4χρονου κοριτσιού στα Μέγαρα πριν δύο ημέρες από την 45χρονη θεία του απασχόλησε και συγκλόνισε όχι μόνο την τοπική κοινωνία αλλά και ολόκληρη τη χώρα. Έντονη συζήτηση αναπτύχθηκε στην κοινωνία και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όχι μόνο από ανθρώπους που γνώριζαν την οικογένεια, για το πως μια γυναίκα χωρίς ψυχολογικό ή ψυχιατρικό παρελθόν φτάνει σε μια τέτοια πράξη.

 

Με σεβασμό στην οικογένεια και με τα λιγοστά στοιχεία που έχουν δημοσιοποιηθεί, ζητήσαμε από τον ψυχολόγο Χαράλαμπο Πετρά να προσπαθήσει μια ανάλυση των αιτιών και αφορμών που ένας άνθρωπος μπορεί να φτάσει σε σημείο να θέλει να αυτοκτονήσει "παίρνοντας" μαζί του ένα μικρό παιδί, ελπίζοντας πως θα συμβάλουμε στο δημόσιο διάλογο για το πως μπορούν στο μέλλον να εντοπιστούν και να αποτραπούν παρόμοια περιστατικά. Ακολουθεί η προσέγγιση του κ. Πετρά:

 

Από το συναισθηματικό θάνατο στην απόπειρα αυτοκτονίας και ανθρωποκτονία

Η συζήτηση για το τραγικό αυτό περιστατικό πραγματοποιείται εκ των υστέρων και με τις πληροφορίες που αντλούμε από το αστυνομικό ρεπορτάζ. Συνεπώς, κάθε είδους ανάλυση ή ερμηνεία διατυπώνεται με επιφύλαξη και με σκοπό να στοχαστούμε πάνω στα γεγονότα. Από τα στοιχεία που προκύπτουν καταγράφονται τα εξής:

 

Το οικογενειακό πλαίσιο

Πρώτον, καταγράφεται ένα οικογενειακό σύστημα το οποίο είναι δυσλειτουργικό, όχι μόνον για το μικρό κορίτσι αλλά για τα μέλη του συνολικά. Το σύστημα που αποκαλύπτεται σταδιακά, περιλαμβάνει τους βιολογικούς γονείς της 4χρονης, την αδερφή της μητέρας και τον σύζυγό της, καθώς και τους γονείς των δύο αδερφών, δηλαδή την οικογένεια εντός της οποίας μεγάλωσαν οι δύο γυναίκες. Φαίνεται ότι πρόκειται για ένα πλαίσιο στο οποίο συνυπάρχουν εγκατάλειψη, απόρριψη, εξάρτηση από ουσίες και δεσμούς, και σύγχυση ρόλων. Δεν υπάρχει ισχυρότερο πλήγμα στην παιδική ψυχή από την εγκατάλειψη των γονέων και την άρνηση του πατέρα να αναγνωρίσει το παιδί του. Οι παραπάνω συμπεριφορές εντός του οικογενειακού πλαισίου, καταδεικνύουν ένα εσωτερικό χάος. Συστήματα με παρόμοια στοιχεία χαρακτηρίζονται ως ασταθή, παθολογικά ίσως, είναι συστήματα οικογενειακών που επιβιώνουν οριακά, στην κόψη του ξυραφιού.

 

Ο πνιγμός του μικρού κοριτσιού, με τον τρόπο που έγινε, είναι η τραγική κορύφωση παθολογικών συμπεριφορών που αλληλοτροφοδοτούνται σε έναν φαύλο κύκλο. Δεν σημαίνει ότι σε κάθε οικογένεια που υπάρχει χρήση ή εγκατάλειψη θα εμφανιστούν δολοφονικές συμπεριφορές, αλίμονο. Εντούτοις, η κακοποίηση και η εξάρτηση, ψυχολογική ή φυσική, μπορεί να κορυφωθεί μέσα σε φαύλους κύκλους με απρόβλεπτη κατάληξη.

 

Η σχέση που δημιουργήθηκε ανάμεσα στη 45χρονη και την ανιψιά της

Σε αυτό το πλαίσιο, το δεύτερο στοιχείο που καταγράφεται είναι η σχέση της θείας με την ανιψιά. Η σχέση αυτή γίνεται μια, όπως γράφεται στα ΜΜΕ, “άτυπη” μητρική σχέση. Η σχέση αυτή ωστόσο, οικοδομείται με πρωτοβουλία της 45χρονης και όχι του κοριτσιού. Το μικρό κορίτσι δεν είναι σε θέση να επιλέξει συνειδητά μια νέα “μητέρα”, εφόσον μάλιστα, η μητέρα του ζει. Ο ενήλικας είναι εκείνος που καθοδηγεί τη σχέση. Σε αυτό το στενό σημείο φαίνεται να αναπτύχθηκαν οι πιο αρνητικές πτυχές του γεγονότος.

 

Με βάση τα στοιχεία, μια ενδεχόμενη ερμηνεία είναι ότι στο πρόσωπο του άτυχου κοριτσιού και στην ανάγκη του για φροντίδα, η 45χρονη βίωσε μια ισχυρή ταύτιση σε βαθμό που η ίδια, αυτόκλητα, κατασκεύασε τον ρόλο του φροντιστή. Η ανάγκη για φροντίδα που έχει το παιδί συνδέθηκε με την ανάγκη της θείας να λάβει και να βιώσει το ρόλο του φροντιστή. Αυτό συνέβη για λόγους που μόνον μέσα από ενδελεχή εξέταση μπορούν να εντοπιστούν. Τα όρια ανάμεσα στις ανάγκες καταπατώνται, και η ανάγκη του παιδιού με την ανάγκη της θείας ταυτίζονται δημιουργώντας μια ιδιότυπη κατάσταση εικονικής μητρότητας.

 

Αυτό το φαινόμενο καταδεικνύεται από το γεγονός ότι, με την απειλή του αποχωρισμού και την επιστροφή της μικρής στην μητέρα της, οδηγούμαστε σχεδόν άμεσα σε απόπειρα αυτοκτονίας και ανθρωποκτονία, δηλαδή στην απόλυτη πράξη κατάργησης του εαυτού και κατάργησης του προσώπου με το οποίο ταυτίστηκε ένα παθολογικό κομμάτι του. Από το μήνυμα του αποχωρισμού μέχρι το «σε σκοτώνω και αυτοκτονώ για να σε προστατεύσω» υπάρχει τεράστια απόσταση μέσα στην οποία θα μπορούσαμε να βρούμε ουσιαστικές απαντήσεις για την προσωπικότητά και τον ψυχισμό της 45χρονης.

 

Η ίδια αναφέρει ότι μετά το αίτημα της μητέρας για επιστροφή της κόρης της, δεν κατάλαβε πώς έφθασε στην πράξη που διετέλεσε. Δεν γνωρίζουμε εάν συνέβη κάτι τέτοιο ή έδρασε συνειδητά. Ωστόσο, σε παρόμοια περιστατικά, ενδέχεται ο δράστης να βρίσκεται σε αποσύνδεση. Το αίτημα της μητέρας για επανένωση με την κόρη της λειτουργεί ως σκανδάλη η οποία πυροδότησε μια ήδη υπάρχουσα παθολογική δομή που βρισκόταν σε λανθάνουσα μορφή. Πρόκειται κυρίως για τραύματα του ψυχισμού που προέκυψαν κατά την πρώιμη ανάπτυξη του ατόμου και οδηγούν σε έντονα αρνητικά συναισθήματα και δυσλειτουργικές συμπεριφορές.

 

Με άλλα λόγια, η απειλή της απώλειας του παιδιού συνδέεται με απώλεια του ρόλου του φροντιστή και ενδέχεται να βιώθηκε ως συναισθηματικός θάνατος για την 45χρονη. Ο συναισθηματικός θάνατος που βιώθηκε εσωτερικά, μετασχηματίστηκε σε εξωτερική συμπεριφορά, που σε συνδυασμό με την κατάσταση αποσύνδεσης, κορυφώθηκε με τις ακραίες και τραγικές πράξεις τόσο της απόπειρας αυτοκτονίας όσο και της ανθρωποκτονίας. Η δολοφονία του μικρού κοριτσιού αμέσως μετά την απόπειρα αυτοκτονίας, ενισχύει την υπόθεση ότι το παιδί θεωρείτο από την δράση αδιάσπαστο κομμάτι της, καθώς μέσα από αυτό αναγνώριζε τον ρόλο και τον εαυτό της.

 

Ο κατακερματισμένος ψυχισμός μπορεί να λειτουργεί στην καθημερινότητά του με τρόπο που δεν επιτρέπει τον εντοπισμό του από το κοινωνικό περιβάλλον. Η απώλεια του μικρού κοριτσιού θα μπορούσε να αποτελέσει τον πυροδότη ενός βαθύτερου πόνου, άσχετου με το ίδιο το κορίτσι και να οδηγήσει σε υποκειμενικές ερμηνείες πέρα από την πραγματικότητα, οι οποίες ωστόσο προκαλούν τεράστια δυσφορία. Πρόκειται για βαθύτερα ρήγματα του ψυχισμού που μπορούν να πάρουν τη μορφή επιθετικότητας, βίας, φόβου και θυμού. Το άτομο αποσυνδέεται από τον ενσυνείδητο εαυτό και λειτουργεί βάσει των συναισθημάτων και των σκέψεων που το ίδιο εσωτερικά βιώνει αναπτύσσοντας συμπεριφορές απρόβλεπτες.

 

Βεβαίως, η ερμηνεία αυτή πραγματοποιείται από ψυχολογική σκοπιά. Τα πραγματικά γεγονότα θα διερευνηθούν από αστυνομική και εγκληματολογική σκοπιά, η οποία έχει πάντοτε προτεραιότητα. Οι εισαγγελικές αρχές έχουν τη δική τους λογική, με βάση την οποία θα δικάσουν.

 

Ο συνδυασμός των στοιχείων και οι δυνατότητες πρόληψης

Συνοψίζοντας, καταγράφεται ένα πλαίσιο που παράγει προβλήματα, μέσα στο οποίο πυροδοτήθηκε και η αρνητική πλευρά μιας προσωπικότητας που αναπτύχθηκε μέσα σε αυτό. Πρόκειται για ένα φαινόμενο ευθυγράμμισης πλανητών, μια ευθυγράμμιση που μπορεί να οδηγήσει σε απρόβλεπτη κατάληξη. Συναντήθηκαν όλοι οι αρνητικοί παράγοντες την στιγμή που έπρεπε, για να συμβεί κάτι τόσο τραγικό. Δεν είναι συχνό αλλά μπορεί να συμβεί.

 

Η πρόληψη μπορεί να επιτευχθεί μόνον μέσα από έγκαιρη παρέμβαση στο σύστημα, πριν την κορύφωση του φαύλου κύκλου. Αν υπάρχει κάποιο μήνυμα προς την κοινότητα, αυτό είναι ότι το ακραίο γεγονός, που σκεφτόμαστε ότι δεν θα συμβεί σε εμάς, μπορεί να είναι εγγύτερα από όσο φανταζόμαστε. Οι δυσλειτουργικές συμπεριφορές ενισχύουν η μία την άλλη και η κορύφωση του φαύλου κύκλου είναι πάντοτε οριακή. Έτσι, εκεί όπου υπάρχει βία, εξάρτηση, τοξικότητα, ας παρέμβουμε με ωριμότητα, αγάπη και θάρρος, να μην κλείνουμε τα μάτια μας πιστεύοντας ότι κάποια στιγμή θα τελειώσει.

 

Πετράς Χαράλαμπος

Ο Χαράλαμπος Πετράς είναι Ψυχολόγος – Συγγραφέας, Μάστερ Ανθρωπολογίας με εξειδίκευση στην Συστημική Ψυχοθεραπεία και την Θεραπεία Ψυχικού Τραύματος, κλινική εμπειρία και ερευνητικό έργο στην Στρατιωτική Ψυχολογία και την ψυχιατρική νοσηλεία.

Παρόμοια άρθρα

Back to top button