Με αφορμή την πρόσφατη δημοσιοποίηση στοιχείων του 62χρονου συμπολίτη μας που κατηγορείται για ασέλγεια σε 11χρονη, αναπτύχθηκε μία συζήτηση στην τοπική κοινωνία για το πόσο εν τέλει προστατεύθηκε το κοινωνικό σύνολο ή αποκτήθηκαν πληροφορίες ως αποτέλεσμα των εκατοντάδων κοινοποιήσεων των φωτογραφιών και των στοιχείων του 62χρονου, συνοδευόμενα στις περισσότερες περιπτώσεις από κανιβαλιστικά σχόλια.
Δεύτερο στοιχείο που προκάλεσε συζήτηση είναι κατά πόσο μια ψυχική διαταραχή μπορεί να αθωώνει ή να αποτελεί ελαφρυντικό στοιχείο υπέρ του κατηγορούμενου. Ξεκινώντας από το τέλος, έχει ενδιαφέρον να διαβάσουμε τι σχολιάζει σε μία από τις εκατοντάδες κοινοποιήσεις της είδησης στο Facebook ο ψυχίατρος Δημήτρης Αγιομυργιαννάκης:
“Αν ο άνθρωπος αυτός έχει ψυχιατρικό πρόβλημα τέτοιο που να επηρεάζει την κρίση του και να μην του επιτρέπει να ελέγξει τη συμπεριφορά του (όπως π.χ. νοητική υστέρηση) τότε σαφώς και το γεγονός αυτό δεν τον καθιστά ένοχο για τις πράξεις του και σαφώς δεν έχει ευθύνη. Γι αυτό άλλωστε υπάρχει και η σχετική πρόβλεψη του νομοθέτη, το γνωστό κι ως άρθρο 69 του Π.Κ. Η ευθύνη για την πλαισίωση και τη φροντίδα των ανθρώπων με αυτού του τύπου τις ψυχιατρικές διαταραχές βαραίνει το κοινωνικό κράτος και τις – δυστυχώς ελλιπείς κι αποδιοργανωμένες – κοινωνικές υπηρεσίες.
Σε μικρότερο βαθμό αφορά το όποιο υποστηρικτικό περιβάλλον μπορεί να έχει ένας τέτοιος ασθενής και τον κοινωνικό του περίγυρο γιατί όταν δεν υπάρχουν οι κατάλληλες δομές ψυχοκοινωνικής πρόνοιας για να απευθυνθεί κάποιος – κι αυτό δυστυχώς το αντιμετωπίζουμε πολύ συχνά εμείς οι ψυχίατροι- τότε μοιραία πολλές φορές περιοριζόμαστε στο ρολό του παρατηρητή. Σε κάθε περίπτωση το πρόβλημα του κακοποιημένου παιδιού δε θα αντιμετωπιστεί αν τιμωρηθεί ένας άνθρωπος που, όπως ακούγεται γιατί δεν είμαι σε θέση να το ξέρω, έχει κάποιο σοβαρό πρόβλημα ψυχικής υγείας. Η τιμωρία άλλωστε αφορά την ικανοποίηση του κοινού περί δικαίου αισθήματος και δε θα διορθώσει αυτό που έγινε.
Αν γνωρίζετε τους γονείς αυτού του παιδιού συστήστε τους να απευθυνθούν σε ειδικό παιδοψυχίατρο κι όχι να προσπαθήσουν μόνοι τους να το βοηθήσουν. Με την κατάλληλη συμβουλευτική παρέμβαση και καθοδήγηση το παιδί θα μπορέσει να διαχειριστεί το τραύμα και να το ξεπεράσει με το λιγότερο δυνατό ψυχικό κόστος!
Πρωταρχικός στόχος επομένως είναι η φροντίδα και η περίθαλψη του παιδιού! Πέραν τούτου το ξαναλέω και πάλι όταν υφίσταται, αν υφίσταται, πρόβλημα ψυχικής υγείας υπάρχει σχετική πρόβλεψη του νομοθέτη για αυτούς τους ανθρώπους.”
Δημοσιοποίηση στοιχείων
Ας έρθουμε όμως στο επίσης σημαντικό κομμάτι της δημοσιοποίησης στοιχείων κατηγορουμένων. Καταρχάς, όπως έμαθα στο αστυνομικό/δικαστικό ρεπορτάζ, όλοι οι κατηγορούμενοι έχουν τεκμήριο αθωότητας μέχρι εκδόσεως δικαστικής απόφασης ενοχής. Μεγάλο λάθος λοιπόν πολλών ΜΜΕ που στην αναπαραγωγή της είδησης έκαναν λόγο για παιδόφιλο ή παιδεραστή καθώς, παρά την εισαγγελική εντολή δημοσιοποίησης των στοιχείων του, δεν παύει το τεκμήριο αθωότητας. Ο 62χρονος κατηγορείται για ασέλγεια.
Έπρεπε λοιπόν τα ΜΜΕ να κοινοποιήσουν την είδηση;
Ξεκινώντας από τα βασικά, τα ΜΜΕ απαγορεύεται να δημοσιοποιούν στοιχεία κατηγορουμένων είτε πριν είτε μετά τη δικαστική απόφαση, ορισμένες φορές βέβαια αυτό δεν τηρείται από κάποιους. Είναι κάτι που εγώ προσωπικά δε θα έκανα, δε θα αποφάσιζα την ενοχή κάποιου πριν το δικαστήριο, ούτε θα «προστάτευα» αυτόκλητα το κοινωνικό σύνολο δείχνοντας τα στοιχεία του κατηγορουμένου χωρίς σχετική εισαγγελική απόφαση. Με την ίδια λογική, όταν ο εισαγγελέας διατάζει την δημοσιοποίηση βασιζόμενος σε στοιχεία που (πολλές φορές) δε γνωρίζουμε, με σκοπό την προστασία του συνόλου, αλλά και τη διερεύνηση συμμετοχής των κατηγορούμενων σε άλλες παράνομες πράξεις, θεωρώ πως είναι υποχρέωσή μας (ΜΜΕ) η κοινοποίηση, καθώς δεν πρόκειται για μια αυθαίρετη απόφαση κάποιου δημοσιογράφου αλλά για διάταξη του εισαγγελέα. Από κει και πέρα είμαστε υποχρεωμένοι να ελέγχουμε με τον τρόπο και τις δυνατότητες που έχουμε την άσκηση της εξουσίας ακόμη και αν έχουμε συμμορφωθεί προς αυτή.
Έπρεπε ο εισαγγελέας να βγάλει διάταξη δημοσιοποίησης στοιχείων;
Η νομοθεσία προβλέπει την έκδοση διατάξεων για τη δημοσιοποίηση δεδομένων κατηγορουμένων με σκοπό την ενεργοποίηση του κοινού και την απόκτηση πληροφοριών (Εγκύκλιος ΑΠ 4/2016) αλλά και για λόγους προστασίας του κοινωνικού συνόλου και πρόληψης / καταστολής του εγκλήματος (άρθρο 2 § β Ν. 2472/1997). Μετά την έκδοση της σχετικής εισαγγελικής διάταξης, τα στοιχεία αναρτώνται στον επίσημο ιστότοπο της Ελληνικής Αστυνομίας.
Κάποια περιστατικά στο παρελθόν, μεταξύ των οποίων η δημοσιοποίηση των στοιχείων 11 οροθετικών γυναικών αλλά και κατηγορούμενων για συμμετοχή στις οργανώσεις «Συνομωσία Πυρήνων της Φωτιάς» και «Επαναστατικός Αγώνας», προκάλεσαν μία συζήτηση τόσο μεταξύ πολιτών αλλά και νομικών κατά πόσο τέτοιες δημοσιοποιήσεις βρίσκονται σε σχέση έντασης με θεμελιώδη δικαιώματα, όπως αυτά προστατεύονται από το Σύνταγμα και τις διεθνείς συνθήκες προστασίας ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Το 2013 με νέα διάταξη, η οποία αφορά την δημοσιοποίηση δεδομένων σχετικά με ποινικές διώξεις ή καταδίκες (άρα όχι δεδομένα πριν ή χωρίς να έχει ασκηθεί ποινική δίωξη), πρέπει η απόφαση του εισαγγελέα να είναι αιτιολογημένη, ενώ προβλέπεται και η δυνατότητα του κατηγορούμενου να προσφύγει εντός δύο ημερών κατά της εισαγγελικής διάταξης, στην προϊσταμένη εισαγγελική αρχή, η οποία έχει άλλες δύο μέρες μέχρι να αποφανθεί. Μέχρι να εκδοθεί η τελική απόφαση, απαγορεύεται η δημοσιοποίηση των στοιχείων.
Η περίπτωση του 62χρονου εμπίπτει σε μία από τις τρεις βασικές κατηγορίες που επιτρέπεται η δημοσιοποίηση (αδικήματα της τρομοκρατίας, της γενετήσιας ελευθερίας και του οργανωμένου εγκλήματος) και γίνεται κατόπιν αίτησης των αστυνομικών αρχών που χειρίζονται τις υποθέσεις.
Σύμφωνα με αστυνομικές πηγές το τμήμα Προστασίας Ανηλίκων της Ασφάλειας Αττικής σε όλες τις αντίστοιχες περιπτώσεις ζητά από τον εισαγγελέα τη δημοσιοποίηση στοιχείων των κατηγορούμενων και εκδίδονται οι σχετικές διατάξεις όταν συντρέχουν αιτιολογημένοι λόγοι (προστασία του κοινωνικού συνόλου, ευχερέστερη πραγμάτωση της αξίωσης της Πολιτείας για τον κολασμό των παραπάνω αδικημάτων, προκειμένου να αποτραπεί η διάπραξη άλλων εγκληματικών ενεργειών από τον ανωτέρω καθώς και στη διερεύνηση της συμμετοχής αυτού και σε άλλες αξιόποινες πράξεις).
Αν εν τέλει προστατεύθηκε το κοινωνικό σύνολο και αν η απόφαση του εισαγγελέα έκρινε ορθά πως το δημόσιο συμφέρον ήταν παραπάνω από την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων του 62χρονου δε μπορώ να το απαντήσω, σίγουρα όχι τόσο σύντομα. Ωστόσο μην ξεχνάμε πως οι αποφάσεις αυτές (πρέπει να) υπόκεινται στις αναγκαίες σταθμίσεις, που επιβάλλουν τα άρθρα του Συντάγματος και των διεθνών συνθηκών προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ήτοι τη διερεύνηση του κατά πόσο η έκδοση μίας τέτοιας εισαγγελικής διάταξης συνάδει ανά περίπτωση με τις αρχές της αναλογικότητας και του σεβασμού του πυρήνα των υπό περιορισμό θεμελιωδών δικαιωμάτων. Σε περίπτωση που ο περιορισμός των θεμελιωδών δικαιωμάτων στον πληροφοριακό αυτοκαθορισμό και στην ιδιωτική ζωή από τη δημοσιοποίηση προσωπικών δεδομένων κατηγορουμένων είναι δυσανάλογος του επιδιωκόμενου δημοσίου συμφέροντος, τα υποκείμενα των δεδομένων έχουν το δικαίωμα παροχής έννομης προστασίας για την ζημία που παρανόμως υπέστησαν.
Αλέξανδρος Αραπέτσικας
Κοινωνικός Ανθρωπολόγος με πιστοποιήσεις στους τομείς της Δικαστικής Ψυχολογίας & Εγκληματολογίας και του Αστυνομικού/Δικαστικού Ρεπορτάζ
