LERI: Ένταξη των Ρομά στα Μέγαρα [video]

Η συμμετοχική έρευνα δράσης για την ένταξη των Ρομά σε τοπικό επίπεδο [Local Engagement for Roma Inclusion – LERI] πραγματοποιήθηκε σε 21 μέρη σε 11 χώρες της ΕΕ από το 2014 έως το 2016, μεταξύ των οποίων η Ελλάδα και τα Μέγαρα. Η έρευνα υλοποιήθηκε από τον Οργανισμό Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (FRA) και συμμετείχαν οι τοπικές αρχές και τα μέλη της κοινότητας για να εγκρίνουν τοπικές πρωτοβουλίες σε θέματα στέγασης, εκπαίδευσης, απασχόλησης και άλλα.

Αυτή η περίληψη της τοπικής κοινότητας αποτελεί μέρος του προγράμματος του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (FRA) Τοπική Δράση για την Κοινωνική Ένταξη των Ρομά (Local Engagement for Roma Inclusion – LERI). Το LERI είναι είναι ένα πρόγραμμα ποιοτικής έρευνας που υπάγεται στο πολυετές Πρόγραμμα Ρομά του FRA. Δημιουργήθηκε ως απάντηση στην Ανακοίνωση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για ένα Ευρωπαϊκό πλαίσιο για Εθνικές Στρατηγικές Ένταξης των Ρομά μέχρι το 2010. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει ποιοτική έρευνα που καλεί τις τοπικές αρχές, τις κοινότητες των Ρομά και τους γείτονες τους να εξετάσουν την συμμετοχή των πολιτών της κοινότητας στις δράσεις ενσωμάτωσης των Ρομά πληθυσμών, ώστε να γίνει κατανοητό ποιες πτυχές αυτών των προγραμμάτων είναι λειτουργικές, ποιες όχι και για ποιους λόγους. Στόχος του προγράμματος είναι να διευκολύνει τη συμμετοχή όλων των τοπικών φορέων, συμπεριλαμβανομένων των Ρομά, στις κοινές προσπάθειες για να καταστεί εφικτή η κοινωνική ένταξη των Ρομά. Η εμπειρία που θα αποκτηθεί και τα διδάγματα που θα αντληθούν κατά τη διαδικασία πραγματοποιήσης του, θα συνδράμουν στη βελτίωση του σχεδιασμού, της υλοποίησης και παρακολούθησης των πολιτικών και των δράσεων για την ένταξη των Ρομά σε τοπικό επίπεδο.

Το LERI είναι το πρώτο πρόγραμμα του FRA με σκοπό τον έλεγχο του μοντέλου έρευνας που βασίζεται στη συμμετοχική δράση. Με τον προσδιορισμό των βασικών παραγόντων που οδηγούν στην επιτυχία ή αποτυχία των τοπικών δράσεων για την κοινωνική ένταξη, το πρόγραμμα συμβάλει στη βελτίωση του σχεδιασμού αποτελεσματικών προγραμμάτων ένταξης για το μέλλον. Ταυτόχρονα, η διευκόλυνση της συμμετοχής σε σχετικές δράσεις σε τοπικό επίπεδο, δίνει κίνητρο σε όσους εμπλέκονται, δυναμώνοντας την δυνατότητά τους να συμμετέχουν ισότιμα με τις τοπικές διοικήσεις και την κοινωνία των πολιτών, και κάνοντας δυνατή την απόκτηση μιας κοινής αντίληψης σχετικά με τα μέτρα που είναι αναγκαίο να ληφθούν και τον τρόπο που η υλοποίηση τους μπορεί να παρακολουθείται. Το πρόγραμμα πραγματοποιείται σε 21 κοινότητες σε 11 Κράτη Μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Βουλγαρία, Τσεχία, Φινλανδία, Γαλλία, Ελλάδα, Ουγγαρία, Ιταλία, Ρουμανία, Σλοβακία, Ισπανία και Ηνωμένο Βασίλειο).

 

ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ

Παβλίκενι, Βουλγαρία

Στάρα Ζαγόρα, Βουλγαρία

Μπρνο, Τσεχία

Σοκολόφ, Τσεχία

Ελσίνκι, Φιλανδία

Γιουβάσκουλα, Φιλανδία

Μητρόπολη της Λιλ, Γαλλία

Στρασβούργο, Γαλλία

Αγία Βαρβάρα, Ελλάδα

Μέγαρα, Ελλάδα

Μπεζέντσε, Ουγγαρία

Ματραβερεμπέλι, Ουγγαρία

Μάντοβα, Ιταλία

Μπολόνια, Ιταλία

Αγιούντ, Ρουμανία

Κλουζ-Ναπόκα, Ρουμανία

Χραμπούσιτσε, Σλοβακία

Ρακιτνίκ, Σλοβακία

Κόρδοβα, Ισπανία

Μαδρίτη, Ισπανία

Μίντγουει, Ηνωμένο Βασίλειο

Μέγαρα, Ελλάδα

 

Επισκόπηση  του πλαισίου στη χώρα

Οι Έλληνες Ρομά αποτελούν μια κοινότητα της οποίας οι ρίζες μπορούν να εντοπιστούν στα βυζαντινά χρόνια. Θεωρούν τους εαυτούς τους ως μέρος του Ελληνικού πολιτισμού και της κοινωνίας, υποστηρίζοντας ότι είναι αδιακρίτως Έλληνες και Ρομά και ως εκ τούτου απορρίπτουν τον όρο «μειονότητα» ή «εθνοτική ομάδα»¹ .

Παρά την πολύχρονη παρουσία τους στην Ελλάδα, δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία σχετικά με τον πληθυσμό τους. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, ο συνολικός πληθυσμός των Ρομά στην Ελλάδα είναι μεταξύ 50.000² και 365.000³ . Ωστόσο, οι Έλληνες Ρομά δεν είναι ομοιογενής πληθυσμός, ενώ σύμφωνα με τα αποτελέσματα έρευνας, ολοένα και περισσότεροι Ρομά είναι εδραιωμένοι (πάνω από το 50% του πληθυσμού των Ρομά διαμένει στην ίδια περιοχή για διάστημα μεγαλύτερο των 20 ετών)⁴ .

Οι Ρομά εξακολουθούν να υφίστανται κοινωνικό αποκλεισμό και διακρίσεις, κυρίως στους τομείς της στέγασης, απασχόλησης, υγείας και εκπαίδευσης . Πιο συγκεκριμένα, η στέγαση αποτελεί το βασικό πρόβλημα της Ρομά κοινότητας, καθώς ο μισός πληθυσμός διαμένει σε δύσκολες συνθήκες στέγασης, χωρίς να διαθέτει βασικές τεχνικές και κοινωνικές υποδομές. Στον τομέα της απασχόλησής, οι Ρομά στηρίζονται κυρίως σε εποχιακές εργασίες και προνοιακά επιδόματα. Ως αποτέλεσμα, η πλειοψηφία έχει εισόδημα αρκετά χαμηλότερο από το όριο φτώχειας. Σχετικά με το εκπαιδευτικό τους επίπεδο, η πλειοψηφία του πληθυσμού είναι ακόμα αναλφάβητοι (κυρίως τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας), ενώ η μη συμμετοχή στο εκπαιδευτικό σύστημα είναι ένα φαινόμενο το οποίο παρουσιάζει μια φθίνουσα τάση. Η υγεία είναι επίσης ένα από τα βασικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι Ρομά, παρουσιάζοντας χαμηλότερο προσδόκιμο ζωής και υψηλότερα ποσοστά παιδικής θνησιμότητας σε σχέση με τον εθνικό μέσο όρο⁵ . Όμως, η κατάσταση αυτή δεν αφορά όλους τους Έλληνες Ρομά. Από τη μία πλευρά, υπάρχουν περιοχές στις οποίες οι τοπικές κοινότητες των Ρομά είναι επιτυχώς ενταγμένες (τα μέλη τους έχουν εργασία, τα παιδιά τους εγγράφονται στο εκπαιδευτικό σύστημα, έχουν τακτική πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας) και αντιμετωπίζουν παρόμοιες προκλήσεις με τον γενικό πληθυσμό (όπως περιορισμένες ευκαιρίες απασχόλησης).

Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν περιοχές στις οποίες οι τοπικές κοινότητες των Ρομά δεν είναι ενταγμένες και αντιμετωπίζουν πιο δύσκολες συνθήκες διαβίωσης (ζουν σε δύσκολες συνθήκες στέγασης χωρίς να διαθέτουν τις πιο βασικές ανέσεις, όπως ηλεκτρικό ρεύμα και νερό, χωρίς την κατάλληλη πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας, την απασχόληση και την εκπαίδευση).

Γενικές πληροφορίες

Ο δήμος Μεγαρέων αποτελεί μια ιστορική πόλη στην Δυτική Αττική, 42 χλμ από το κέντρο της Αθήνας. Βρέχεται στα βόρεια από τα νερά του Κορινθιακού κόλπου και στα νότια από τον Σαρωνικό. Σύμφωνα με την απογραφή του πληθυσμού του 2011, ο πληθυσμός του δήμου ανέρχεται στα 36.924 άτομα⁶ . Ο πληθυσμός των Ρομά στην περιοχή, σύμφωνα με την πιο πρόσφατη έρευνα του 2001, υπολογίζεται περίπου στα 1.300-1.800 άτομα, αποτελώντας το 3,5% του συνολικού πληθυσμού του δήμου⁷ . Παρόλα αυτά, ο ακριβής αριθμός του πληθυσμού των Ρομά σε αυτή την τοπική κοινότητα αποτελεί ένα προβληματικό ζήτημα, καθώς ο Τοπικός Σύλλογος των Ρομά έχει 3.500 εγγεγραμμένα μέλη. Μεταξύ αυτών αναφέρεται ότι ζουν και περίπου δέκα (10) οικογένειες Ρομά από άλλες χώρες που έχουν εγκατασταθεί στην περιοχή τα τελευταία χρόνια. Οι Ρομά στα Μέγαρα μένουν στην περιοχή Βλυχό, στην ανατολική πλευρά της πόλης, ενώ μόνο μια οικογένεια έχει ενσωματωθεί κοινωνικά εγκατασταθεί σε άλλη περιοχή της πόλης. Ο οικισμός βρίσκεται κοντά στην πόλη σε απόσταση περίπου ενός (1) χλμ μακριά από το κέντρο της. Η πλειονότητα των Ρομά διαμένει σε ιδιόκτητα ή ενοικιαζόμενα σπίτια και οι περισσότεροι έχουν παροχή ηλεκτρικού ρεύματος και πρόσβαση σε τρεχούμενο αλλά όχι και πόσιμο νερό. Παρόλα αυτά, ο οικισμός χαρακτηρίζεται από σοβαρή έλλειψη υποδομών οδοποιίας. Οι δημόσιοι δρόμοι στο Βλυχό βρίσκονται σε πραγματικά άσχημη κατάσταση, ενώ τα φώτα στους δρόμους είναι λιγοστά.

Αναφορικά με την τοπική οικονομία, το 47% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού απασχολείται στον τριτογενή τομέα, ενώ το 19% στον δευτερογενή και μόλις το 11% στον πρωτογενή τομέα. O δήμος αριθμεί 560 βιοτεχνίες και 130 βιομηχανικές μονάδες⁸ . Σύμφωνα με το Τοπικό Κέντρο προώθησης της Απασχόλησης του Οργανισμού Απασχόλησης Εργατικού Δυναμικού (ΟΑΕΔ) τον Οκτώβριο του 2014 οι άνεργοι ανέρχονταν στους 4.141⁹ και υπολογίζεται ότι θα αυξηθούν σημαντικά καθώς πολλά μαγαζιά και επιχειρήσεις κλείνουν λόγω της οικονομικής κρίσης.

Σύμφωνα με τις πληροφορίες του Ιατροκοινωνικού Κέντρου για τους Ρομά του δήμου Μεγαρέων, το ποσοστό ανεργίας των Ρομά είναι υψηλό. Στο παρελθόν, οι Ρομά ήταν κυρίως εργάτες γης και εργάζονταν στον γεωργικό τομέα. Όμως τα τελευταία χρόνια οι Ρομά έχασαν τις δουλειές τους ως εργάτες γης και η κοινότητα των Ρομά άρχισε να απομονώνεται από αυτό τον τομέα της αγοράς εργασίας. Σήμερα, η πλειονότητα των Ρομά απασχολείται με την πτηνοτροφία και το πλανόδιοι έμποροι.

Όσον αφορά την εκπαίδευση των Ρομά, κατά το σχολικό έτος 2012-2013, 146 παιδιά εγγράφηκαν σε νηπιαγωγεία και σε δημοτικά σχολεία^{1 0} . Όμως, πολλά από τα παιδιά δεν παρακολουθούν τακτικά τα μαθήματα κυρίως λόγω της μακρινής απόστασης του οικισμού από τα σχολεία. Έτσι, το πρόβλημα του αναλφαβητισμού στον οικισμό παραμένει σοβαρό^{1 1} .

Συνοψίζοντας, η πρόσβαση στην εκπαίδευση, στην υγεία και την απασχόληση είναι υποθετικά εφικτή, όμως σε πρακτικό επίπεδο παραμένει ανεπαρκής καθώς δεν υπάρχει μια ολοκληρωμένη προσέγγιση κοινωνικής ένταξης των Ρομά στην περιοχή. Όπως αρκετοί Ρομά αναφέρουν, τα σημαντικότερα προβλήματα της κοινότητας φαίνεται πως είναι οι δημόσιοι δρόμοι, η ανεργία και η εκπαίδευση.

Στόχοι και θεματική εστίαση του προγράμματος LERI στη συγκεκριμένη περιοχή

Ο θεματικός στόχος του προγράμματος θα αποφασιστεί από κοινού με τους Ρομά και μη-Ρομά εκπροσώπους της περιοχής σύμφωνα με την μεθοδολογία της συμμετοχικής αξιολόγησης αναγκών.

Αναμένεται ότι το πρόγραμμα θα γίνει αντιληπτό ως μια ευκαιρία να εξεταστούν οι τοπικές ανάγκες και οι ευκαιρίες στην περιοχή με έναν ανοικτό και συμμετοχικό τρόπο, με την ενεργή συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων φορέων και ατόμων. Πιθανές δράσεις έχουν ήδη συζητηθεί σε ξεχωριστές συναντήσεις τόσο με την κοινότητα των Ρομά όσο και με εκπροσώπους του Δήμου. Ενδεικτικά, ορισμένες από αυτές είναι: η υποστήριξη για την βελτίωση των βασικών υποδομών, η δημιουργία δημοτικών κοινωνικών κατοικιών, η πρόσβαση στην απασχόληση και την εκπαίδευση, η εκπαίδευση Ρομά διαμεσολαβητών υγείας και η διοργάνωση ενός πολιτιστικού δρώμενου ως δίαυλου για την ενίσχυση της εμπιστοσύνης και της κοινωνικής συνοχής. Επιπλέον, το πρόγραμμα θα μπορούσε να υποστηρίξει τον δήμο στο σχεδιασμό, τη συλλογή και την ανάλυση κοινωνικοοικονομικών δεδομένων για τον τοπικό πληθυσμό των Ρομά με τη συμμετοχή των ίδιων των Ρομά ή θα μπορούσε να επικεντρωθεί στην παροχή υποστήριξης για τις επερχόμενες χρηματοδοτικές ευκαιρίες και την προετοιμασία προτάσεων με στόχο την βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των Ρομά της περιοχής.

Ενέργειες που πραγματοποιήθηκαν και φορείς που συμμετέχουν στη φάση αξιολόγησης των αναγκών

Το πρόγραμμα LERI θα εφαρμόσει έναν συνδυασμό τεχνικών της συμμετοχικής έρευνας δράσης (PAR) με στόχο να διασφαλίσει την ενεργή συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων.

Ως μέρος της προπαρασκευαστικής φάσης της αξιολόγησης αναγκών, οι πληροφορίες συλλέχτηκαν μέσω άτυπων συναντήσεων με τον δήμαρχο, εκπροσώπους του δήμου, καθώς και από συζητήσεις στην κοινότητα με εκπροσώπους των Ρομά. Στις επόμενες φάσεις του προγράμματος LERI, οι εντοπισμένες ανάγκες και οι πιθανές παρεμβάσεις θα συζητηθούν ξανά πιθανότατα στο πλαίσιο μιας συνάντησης διαβούλευσης που θα έχει ως στόχο την ενεργή συμμετοχή μελών της τοπικής κοινωνίας στο σχεδιασμό και την υλοποίηση των παρεμβάσεων του προγράμματος.

Στο πλαίσιο αυτό, θα διοργανωθούν μια σειρά άτυπων συζητήσεων και συναντήσεων στην κοινότητα τόσο με εκπροσώπους των τοπικών φορέων όσο και με μέλη της κοινότητας των Ρομά, οι οποίες θα καταλήξουν σε συναντήσεις διαβούλευσης. Τέλος, προβλέπεται να διοργανωθεί μια διάσκεψη συναίνεσης με στόχο την οριστικοποίηση της παρέμβασης που θα υλοποιηθεί. Στο πρώτο στάδιο της υλοποίησης δύναται να συγκροτηθεί μια τοπική ομάδα δράσης του LERI με στόχο τη μόνιμη συνεργασία όλων των εμπλεκομένων. Οι βασικοί συμμετέχοντες στην υλοποίηση του LERI αναμένεται να είναι ο Πρόεδρος του Τοπικού Συλλόγου Ρομά, μέλη της κοινότητας των Ρομά, εκπρόσωποι του δήμου καθώς και ο Πρόεδρος των Ελλήνων Διαμεσολαβητών και Συνεργατών. Επίσης, την υλοποίηση του προγράμματος θα υποστηρίξει η Περιφέρεια Αττικής και πιθανόν δυο (2) διαμεσολαβήτριες γυναίκες Ρομά και ορισμένοι εθελοντές του Δήμου.

Αναμενόμενα αποτελέσματα από την εφαρμογή του μοντέλου έρευνας που βασίζεται στη συμμετοχική δράση

Οι προτεινόμενες δράσεις στοχεύουν στην ενίσχυση της εμπιστοσύνης μεταξύ των συμμετεχόντων και στην προτροπή τους να συνεργαστούν για την επίλυση προβλημάτων. Ο στόχος θα είναι η ανάδειξη της σπουδαιότητας της καλής επικοινωνίας και συνεργασίας. Με τον τρόπο αυτό, αναμένεται η διάγνωση των αναγκών, μέσω της έρευνας συμμετοχικής δράσης, να συμβάλλει στην εγκαθίδρυση μιας στενής συνεργασίας μεταξύ των τοπικών φορέων και ατόμων. Οι παραπάνω δράσεις θα συμπληρωθούν από ένα επιμορφωτικό πρόγραμμα ενδυνάμωσης και ενίσχυσης ικανοτήτων, πιθανότατα για τις διαθέσιμες πηγές χρηματοδότησης.

1. Ziomas D., Bouzas N., Spyropoulou N. (2011), Greece: Promoting the social inclusion of Roma – A study of national policies, Institute of Social Policy, National Centre for Social Research, p. 2, available at: http://ec.europa.eu/social/BlobServlet?docId=8971 &langId=en. (All hyperlinks were accessed on 23 February 2016).
2. Greece, Ministry of Labour and Social Security (2011), National strategic framework for Roma, December 2011, p. 3, available at: http://ec.europa.eu/justice/discrimination/files/rom pdf
3. Ziomas D., Bouzas N., Spyropoulou N. (2011), Greece: Promoting the social inclusion of Roma – A study of national policies, Institute of Social Policy, National Centre for Social Research, p. 3, available at: http://ec.europa.eu/social/BlobServlet?docId=8971 &langId=en.
4. National Committee for the Human Rights (2002), The situation of Roma in Greece (H κατάσταση των Τσιγγάνων στην Ελλάδα), p. 5, available in Greek at: greekhelsinki.gr/bhr/greek/articles_2002/rep _25_02_02.rtf
5. Greece, Ministry of Labour and Social Security (2011), National strategic framework for Roma, December 2011, p. 4, available at: http://ec.europa.eu/justice/discrimination/files/rom pdf
6. Hellenic Statistical Authority (2011), 2011 Population and housing census, Table B02: Permanent population by place of birth (municipality, country outside of Greece) in municipalities (Μόνιμος πληθυσμός κατά τόπο γέννησης (Δήμος, χώρα εξωτερικού) Δήμοι),available at: statistics.gr/el/statistics/-/publication/SAM03/2011
7. Εκτιμήσεις της Κοινωνικής Υπηρεσίας του Δήμου και αποτελέσματα έρευνας του δήμου το 2001.Επιχειρησιακό Πλάνο του δήμου Μεγαρέων, 2015-2019.
8. Municipality of Megara (2015), Strategic planning: 2015–2019 (Στρατηγικός Σχεδιασμός 2015-2019), available at: www.megara.gr/dimosmegaron/PDF_ATTACHMENT_FILES/01_DIAVOULEYSI/stratigikos-sxediasmos-2015-2019.pdf
9. Δημοσιευμένα στοιχεία στο πλαίσιο του προγράμματος «Εκπαίδευση των παιδιών Ρομά» που υλοποιήθηκε από το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
10. Πληροφορίες από μέλη της τοπικής κοινότητας των Ρομά και στελέχη του Δήμου Μεγαρέων.

Περισσότερες πληροφορίες στην επίσημη σελίδα της δράσης και στο αρχείο εδώ.